Konferencja notariuszy - Lublin - reportaże i wspomnienia

Gośćmi spotkania rejentów z całej Polski byli m.in.: honorowy prezes Krajowej Rady Notarialnej – Zenon Jabłoński, przedstawiciele Krajowej Rady Notarialnej w osobach: pierwszego wiceprezesa KRN Czesława Waldemara Salagierskiego, wiceprezesa KRN Janusza Florkowskiego, sekretarza KRN Wiesławy Bożeny Wójcickiej oraz członka KRN Lidii Błądek oraz prezes Sądu Apelacyjnego w Lublinie – Ryszard Żmigrodzki, prezes Sądu Okręgowego w Lublinie – Marek Wolski, prezes Sądu Okręgowego w Siedlcach – Roman Kęska, prezes Sądu Rejonowego w Lublinie – Wojciech Turżański, prezes Oddziału Zamiejscowego Naczelnego Sądu Administracyjnego w Lublinie – Edward Oworuszko, honorowy prezes Sądu Apelacyjnego w Lublinie – Roman Ciechański, dziekan Izby Radców Prawnych w Lublinie – Sławomir Buczarski, prezes Izby Notarialnej w Gdańsku – Maria Wińska-Marchlewicz, prezes Izby Notarialnej w Warszawie – Zbigniew Klejment, wiceprezes Izby Notarialnej we Wrocławiu Jolanta Ołpińska oraz przedstawiciele innych Izb Notarialnej z całego kraju.
Wśród zgromadzonych uczestników konferencji znaleźli się profesorowie UMCS: prof. dr hab. Mieczysław Sawczuk i prof. dr hab. Andrzej Kidyba oraz seniorzy notariuszy lubelskich z Leonem Olszewskim, Władysławem Buchtą, Kornelem Bukowskim, Edwardem Wójcikiem oraz Wiesławą Pieczykolan. Obecna była także prezes Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych „Rejent Life” Maria Kuchlewska, zaś miejscowe władze reprezentował wiceprezydent miasta – Janusz Mazurek.
Przybyła również delegacja notariuszy z Ukrainy (ze Lwowa i Równego) na czele z Mirosławą Djakowicz.
Konferencję otworzył prezes Izby Notarialnej w Lublinie – Jacek Rzączyński. W krótkim wystąpieniu powiedział m.in.:
„Minęło dziesięć lat od wejścia w życie ustawy Prawo o notariacie. Jest więc okazja, by spotkać się w celu wymiany doświadczeń oraz podsumowania działalności lubelskich notariuszy. Znakomity znawca zagadnień notariatu, profesor Uniwersytetu Lwowskiego Maurycy Allerhand pisał w 1937 roku na łamach »Przeglądu Notarialnego«: – Należy unikać zbiurokratyzowania notariatu. Notariusz nie powinien być urzędnikiem lecz osobą zaufania publicznego. Nie powinno się tworzyć urzędu notarialnego ani też pozorów urzędu. Istnieć powinien więc notariusz i jego biuro a nie biuro notarialne z naczelnikiem czy też urzędnikiem który zwie się notariuszem.
W 1952 roku zlikwidowano samorząd, a tym samym wolny notariat, robiąc dokładnie to, przed czym przestrzegał profesor Allerhand.
Notariat przetrwał ten ciężki okres dzięki przywiązaniu do tradycji oraz dzięki ludziom, którzy nie dali zrobić z siebie urzędników. Przez cały czas istnienia Państwowych Biur Notarialnych, pracujący w nich rejenci starali się być niezależni, jak również starali się wykonywać swą funkcję najlepiej jak na to pozwalały uwarunkowania polityczne. Należą się więc im wielkie uznanie i szacunek, bo dzięki ich postawie odrodzony notariat mógł się szybko i pomyślnie sprywatyzować.
Obecnie przed notariatem stoją inne problemy. Trzeba jak najszybciej wypracować właściwy system dostępu do zawodu notariusza, system zgodny ze standardami europejskimi. Związany jest z tym problem ustalenia rozmieszczenia kancelarii notarialnych oraz warunków konkursów na wakujące stanowisko notariusza. Niezmiernie ważne jest utrzymanie wysokiego poziomu etyki zawodowej bez której notariat traci istotny sens swego bytu.
Jestem pewien że nasza konferencja w sposób istotny przybliży nam znalezienie właściwych sposobów rozwiązania tych i innych problemów, czego Państwu i sobie życzę.

*

Po tym krótkim zagajeniu głos zabrał dziekan Wydziału Prawa i Administracji UMCS, prof. dr hab. Leszek Leszczyński. Przedstawił on referat pt.: „Otwieranie aksjologii prawa cywilnego w sytuacji zmiany społecznej – polityka prawodawcza a praktyka orzecznicza”.
Następnie rejent Janusz Florkowski, wieloletni prezes Izby Notarialnej w Lublinie, przedstawił jej historię, którą zamieszczamy w skrócie.

1 stycznia 1934 r. weszło w życie zunifikowane prawo o notariacie (rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 października 1933 r.) i utworzony został samorząd notarialny obejmujący teren całej Rzeczypospolitej. Powołanych zostało siedem izb notarialnych, między innymi Izba Notarialna w Lublinie, która terytorialnie obejmowała okręg Sądu Apelacyjnego w Lublinie, a więc obszar Sądów Okręgowych w Lublinie, Kielcach, Łucku, Radomiu, Równem i Zamościu.
Początkowo Izba Lubelska liczyła 96 stanowisk notariuszy (rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 31 października 1933 r., DzU nr 88, poz. 685). Od 1 października 1934 r. stan ten uległ zmniejszeniu do 81 stanowisk na skutek wyłączenia z apelacji lubelskiej i przeniesienia do apelacji krakowskiej Sądu Okręgowego w Kielcach. Na dzień 1 grudnia 1938 r. liczba stanowisk notariuszy wynosiła 92.
Pierwsze Walne Zgromadzenie Notariuszy Izby Lubelskiej zwołał i przewodniczył mu prezes Sądu Apelacyjnego w Lublinie Bolesław Sekutowicz 21 stycznia 1934 r. Wybrano pierwsze władze samorządowe: prezesem został Julian Borkowski a wiceprezesem i skarbnikiem Stanisław Smólski.
Prezydium zbierało się niemal co tydzień i było organem wykonawczo-organizacyjnym Rady. Rada uchwaliła regulamin wewnętrzny, W 1935 roku powołano dwie komisje: komisję do spraw rewizji kancelarii notarialnych i komisję prawniczą, a w roku 1938 utworzono trzecią – do spraw aplikantów.
Do wybuchu II wojny światowej odbyło się siedem walnych zgromadzeń Izby. Dużo miejsca w pracy Rady poświęcono wyjaśnianiu przepisów prawa i wydawaniu zarządzeń w celu ujednolicenia praktyki. Miało to kapitalne znaczenie, gdyż zasięg terytorialny Izby obejmował tereny o różnych systemach prawnych – część byłej Kongresówki i znaczny obszar ziem wschodnich.
Rada zajęła się też zagadnieniem etyki zawodowej, zwalczając wszelkie objawy ubliżania godności zawodu. W maju 1934 r. uchwalono „Kodeks etyki zawodowej notariusza”. W roku 1938 wprowadzono przymus przyjmowania aplikantów, utworzono fundusz przeznaczony na ich szkolenie i powołano komisję do spraw aplikantów.
10 grudnia 1938 r. odbyła się w Lublinie konferencja prezesów i wiceprezesów Rad Notarialnych. Przed wybuchem II wojny światowej notariusze lubelscy ufundowali, kosztem ok. 35.000 zł, samolot sanitarny oraz szkołę powszechną w Osieczniku na Wołyniu, nieco wcześniej wpłacili na Fundusz Obrony Narodowej ponad 51 tysięcy złotych.
Wrzesień 1939 roku to zbombardowanie przez Niemców gmachu sądów w Lublinie, gdzie mieściły się kancelarie notarialne. W listopadzie ustała wszelka działalność notarialna, gdy aresztowano prezesów Sądu Apelacyjnego oraz Sądu Okręgowego. 24 lutego 1940 r. władze okupacyjne skonfiskowały cały majątek Izby i wydały zakaz dokonywania czynności urzędowych przez notariuszy polskich. W 1942 r. utworzono zarząd komisaryczny Rady, który nie podjął jednak działalności.
Po II wojnie światowej – na skutek zmiany granic państwowych – Izba Notarialna w Lublinie swym zasięgiem objęła obszar Sądów Okręgowych w Lublinie, Kielcach, Radomiu i Zamościu. 27 stycznia 1946 r. odbyło się pierwsze powojenne nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Izby Notarialnej. Wybrano władze Izby. Ostatnią Radę Izby Notarialnej w Lublinie wybrano 21 maja 1950 r.
25 maja 1951 r. uchwalono ustawę – Prawo o notariacie, która weszła w życie 1 stycznia 1952 r. Zniesione zostały izby notarialne i przestał istnieć samorząd notarialny. Utworzono państwowe biura notarialne, zaś notariusze zostali pracownikami państwowymi. Stracili oni swój samorząd, zachowali jednak pewną niezależność i cieszyli się nadal zaufaniem społecznym. Utworzone zostały państwowe biura notarialne przy sądach powiatowych, na których czele stał kierownik-notariusz bez prawa zatrudniania pracowników oraz bez swojej księgowości.
Stanowisko kierownika p.b.n. nie należało do tzw. nomenklatury. Tym samym wielu niezwykle prawych i posiadających dużą wiedzę notariuszy zostało kierownikami biur czy też notariuszami-wizytatorami. Osoby te miały nadal wpływ na szkolenie aplikantów, na właściwe załatwianie konkretnych spraw, traktowania klientów nie z pozycji „urzędu”, lecz w sposób bardziej osobisty. Wszystko to pozwoliło na przetrwanie przez notariat czasów PRL.
W niespełna miesiąc od daty wejścia w życie ustawy – Prawo o notariacie prezes Sądu Apelacyjnego w Lublinie z upoważnienia ministra sprawiedliwości zwołał 16 maja 1991 r. Walne Zgromadzenie Notariuszy Izby Notarialnej w Lublinie. Tworzyło ją wówczas 77 notariuszy, z czego 13 prowadziło indywidualne kancelarie notarialne, zaś pozostali pracowali w państwowych biurach notarialnych. Z chwilą wyboru spośród notariuszy przewodniczącego tego zgromadzenia rozpoczął się okres działania odrodzonego samorządu notarialnego.
Sprawą główną, która zdominowała tamte obrady była rzeczywista prywatyzacja notariatu, czyli likwidacja p.b.n. oraz indywidualnych kancelarii notarialnych i jednoczesne stworzenie prywatnych kancelarii notarialnych. Wyrazem dążeń społeczności notariuszy była uchwała, która apelowała o to „...aby prace związane z prywatyzacją notariatu dokonywane były przy uwzględnieniu indywidualnych sytuacji w poszczególnych państwowych biurach notarialnych...”
26 czerwca 1991 r. odbyło się Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Notariuszy, które obejmowało wybory uzupełniające do Rady oraz wybory członków Sądu Dyscyplinarnego i członka Wyższego Sądu Dyscyplinarnego, a także Rzecznika Dyscyplinarnego. Ponadto Zgromadzenie miało podjąć uchwały dotyczące budżetu Izby i regulaminu Zgromadzenia.
Kolejne lata przyniosły nowe problemy, ale spowodowały także okrzepnięcie organów samorządu notarialnego i działalność ich zaczynała nabierać właściwego rytmu i tempa. Doświadczenia zbierane w pierwszych latach, nie wyłączając w tym nauk z popełnianych błędów, zaowocowały ostatecznie tym, iż w chwili obecnej można bez fałszywej skromności powiedzieć, że korporacja notariuszy sprostała wyzwaniom chwili i właściwie realizuje nałożone obowiązki i zadania.
Obecnie trwa czwarta kadencja władz Izby Notarialnej w Lublinie. Skład władz Rady jest następujący: Jacek Rzączyński – prezes, Małgorzata Troszkiewicz – wiceprezes, Renata Greszta, Kamilla Kosicka, Jerzy Krajewski, Barbara Miączewska, Krzysztof Młynarski, Elżbieta Sikorska, Bogusław Tymecki – członkowie Rady. Członkiem Krajowej Rady Notarialnej jest prezes trzech pierwszych kadencji – Janusz Florkowski. Sąd Dyscyplinarny Izby to: Antonina Renata Bednara – przewodnicząca, Stefan Durlej, Bożena Hussar, Małgorzata Kotyłło, Adam Sajkiewicz, Józef Twarowski. Rzecznikiem Dyscyplinarnym Izby jest Jerzy Krajewski a członkiem Wyższego Sądu Dyscyplinarnego – Alicja Deczkowska.

*

Kolejnym mówcą na konferencji był prof. dr hab. Wojciech Szwajdler. Tematem jego referatu były „Kierunki aktualnego orzecznictwa NSA w sprawach o powołanie notariusza i wyznaczenie siedziby jego kancelarii”. Tekst tego interesującego wystąpienia zamieścimy w jednym z najbliższych numerów „Gazety Sądowej”.
Prof. dr hab. Andrzej Redelbach zaprezentował temat ochrony tajemnicy zawodowej notariusza w świetle ustawy o ochronie danych osobowych, natomiast sędzia Sądu Najwyższego, prof. dr hab. Andrzej Wróbel przedstawił: „Charakter prawny samorządu notarialnego i jego kompetencje prawodawcze”.
Zabrali również głos: rejent Czesław Waldemar Salagierski (I wiceprezes Krajowej Rady Notarialnej) – temat jego wystąpienia to pozycja notariusza w systemie organów ochrony prawnej oraz dr Jerzy Jacyszyn – działalność kancelarii notarialnej w postaci spółki partnerskiej.
Tego samego dnia (sobota, 16 czerwca) po kilkugodzinnej przerwie uczestnicy konferencji zostali zaproszeni na uroczystą kolację na Zamku Lubelskim, uświetnioną koncertem Kwartetu Salonowego. Była również możliwość zwiedzenia zamku, w tym zabytku klasy zerowej, mianowicie Kaplicy Zamkowej.
Dalszy ciąg wieczoru to spotkanie integracyjne w Klubie „Hades”, przy muzyce Grupy Klezmerskiej Va Banque – dla niewtajemniczonych wyjaśniam, że historycznie klezmer to muzyk żydowski grający do tańca, niekoniecznie swoim pobratymcom. Dziś określenie to nabrało cech uniwersalnych. Po koncercie, dla wytrwałych była dyskoteka.

*

W niedzielę, 17 czerwca, już w innej scenerii, właśnie w Klubie „Hades”, nastąpił dalszy ciąg konferencji. Prof. dr hab. Marek Kuryłowicz przedstawił referat „Etyczne podstawy notariatu”, zaś na zakończenie sędzia Sądu Apelacyjnego w Lublinie, prof. dr hab. Aleksander Oleszko, spiritus movens tej konferencji wygłosił referat pt.: „Uchybienia formalne aktu notarialnego w świetle doświadczeń nadzoru samorządu notarialnego”. Po tym punkcie programu konferencji nastąpiła dyskusja, która przeniosła się w kuluary obrad i trwała do pożegnalnego obiadu.

*

Trzeba przyznać, że konferencja została przygotowana znakomicie. Sonda przeprowadzona wśród uczestników tego spotkania wykazała, że program merytoryczny stał na bardzo wysokim poziomie. Był różnorodny choć obejmował dziedziny prawa głównie interesujące rejentów, których przybyło około stu pięćdziesięciu. Izbie Notarialnej w Lublinie, jej Radzie oraz pracownikom administracyjnym należą się duże brawa.
Do tematyki związanej z notariatem będziemy wracać na łamach „Gazety Sądowej” w jej kolejnych wydaniach.

Krzysztof Bachorzewski
Fot. autora